Эдийн засгийн шинжлэх ухааны үндэслэгч

Нэтээр тэнэж яваад ийм нэг сонирхолтой нийтлэл байсныг copy-paste хийгээд хадгалчихсан байсныгаа оллоо. Бантсаных бант гэдэг шиг шууд л publish post гээд дарчихлаа. /Танихгүй ч гэсэн Ч. Отгончулуунд баярлалаа, линкийг нь санадаггүй ээ ;p /

Аристотель Economy (эдийн засгийн шинжлэх ухаан)-д анх нэр хайрласан юм. Тэр нийгмийн шударга ёсны төлөө тэмцэх эрмэлзлэлийн vрийг суулгажээ. Эртний vе өнөө цагт ч шинэ хэвээр байгаа мэт. "Сайн vйлс бvхэн хил хязгааргvй байх ёстой."

Аристотель Эдийн засгийн шинжлэх ухаан нь түүний сургаалийн гол цөм байгаагүй болой. Зарим нь түүний бичсэн гэгдэх "Өрхийн аж ахуйн тухай" 3 боть ном vнэхээр тvvний бvтээл мөн эсэхэд эргэлздэг авай. Гэхдээ л тvvний нөлөө бол маргаангvй их юм. Жозеф Шумпэтэр эдийн засгийн сэтгэлгээний эхлэлийг, vндэсийг тvvнтэй холбож vздэг. Шотландын "гэгээрэгчид", ялангуяа Адам Смитыг Аристотелигvйгээр төсөөлөхөд нэн бэрх. Аристотели "эдийн засаг"-т нэр өгсөн (ойкономиа) бөгөөд уг шинжлэх ухааныг өөрийн гэсэн зарчим, судлагдахуунтай болгоход их vvрэг гvйцэтгэжээ. Тэр эдийн засгийг нийгэмийн, ер нь ёс суртахууны шинжлэх ухаан гэж vзэж байж. Тvvний сургаальд Хомо политикус нь Хомо экономикустэй зөрчилддөггvй юм. Тэр хэт туйлширалгүй, ёс суртахуунд vндэслэсэн, улс төр ба шинжлэх ухааны чанадад орших, тийм эдийн засгийг хайх ерөнхий чиглэлийг тавиж өгсөн юм. Сократ болон Платон нарийн адилаар "сонгодог гvн ухаан"-ий эх vvслийг vндэслэсэн Аристотели нь манай эриний өмнөх 384 онд Тхракиэнд төрж, 322 онд Чалкис арал дээр нас баржээ. 17 тойдоо Платоны академид элсэн оржээ. Тэр Македоны Александрын хvмvvжvvлэгч багш байх vедээ практик- улс төрийн асуудлаар нилээн сонирхон оролдож байсан гэдэг. Хожим тэр өөрийн сургуулийг vндэслэсэн юм. Тэр өөрийн филосифио Платоныхтой сөргөлдvvлэх, түүнийг шvvмжилэх замаар хөгжvvлжээ. Түүний давтагдашгvй өвөрмөц сэтгэх арга, онолын гаргалгаанууд, философийн бvтээлvvд нь: логик- учирзүйн, ёс зүйн, байгалийн шинжлэх ухааны талаархи гар бичмэлvvдэд vлдэж хоцорчээ. "Ёс зvй", "Улс төр", "Эдийн засаг" ууд нь хамтдаа "практик философи" болно. Эдгээр нь ямагт "сайн сайхан амьдрал", хүний аз жаргал, хамтsн амьдралын хамгийн сайн зохион байгуулалт, төлөвлөлтийн төлөө байх болно. Ингэж тэр 18 -р зуун хvртэл бараг өөрчилөгдөлгүй "амьдарсан" онолоо vндэслэсэн юм. Адам Смит, Аристотелийн уламжлал, тvvний vзэл санааны дагуу, өөрийн "Yндэстнvvдийн баялаг" зохиолдоо, "Улс төрийн эдийн засаг бол төрийн тэргvvн, хууль тогтоогчдын шинжлэх ухааны хэрэглvvр /зэвсэг/ юм гэж vзэж байв". Энэ уламжлалын дагуу бол эдийн засаг нь нилээн чухал vvрэгтэй. Гэхдээ онцгой чухал ч юм уу, эсвэл хамгийн гол шийдвэрлэх vvргийг гvйцэтгэхгvй. Ер эдийн засгийн шинжлэх ухаан бол хамтын амьдралыг бий болгоход хувь нэмрээ оруулж буй нэгэн vйлчлэх чиг vvргээс өөр юу ч биш. Их ч vгvй бага ч vгvй ердөө ийм л vvрэгтэй. Тvvний энэ санаа одоо ч "амид" хэвээр. Жишээ нь:капитализмыг шvvмжлэгч Америкын эрдэмтэн Амтай Этзиони шиг "ёс суртахуунтай, тэгш эрхтэй шинэ эдийн засгийг", хvмvvнлэг "сайн нийгэм"- ийг байгуулахаар зорьж /шаардаж/ буй нь Аристотелийн санаа орчин vед дахин сэргэж байгаагийн нэг хэлбэр юм. Тэр эдийн засгийн онолын сэтгэлгээний тvvхэнд "өрхийн аж ахуй" хэмээх 3 боть номоороо ороогvй юм. Харин эдгээр номууд нь бvхий л vеийн онолуудын урьдач нөхцөл, суурь нь болж байв. Эхний ботиндоо тэр өрх гэр доторхи тэргvvлэх ёсны тухай: эхнэр нөхрийн, эзэн ба боолын, эцэг хvvхдvvдийн хоорон дахь харьцааны тухай бичжээ. Хоёрдугаар ботио Александр Макэдонскийн даалгавраар бичсэн байж болох юм. Тэр пэрс болон гэрэгийн тvvхэнд төр, засгийн удирдагчид нь заль хэрэглэж хээл хахуулийн замаар тvрийвчээ тvнтийлгэсэн 70 аргийг бичжээ. 3 дахь боть нь эдийн засагтай холбоогvй шахуу буюу "гэр бvл болон эрчvvдийн хууль" ийн талаар байв. Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд оруулсан тvvний хувь нэмэр нь огт өөр "газар" байх нь цөөнгvй. Тухайлбал Шумпэтэрийн бvтээл, судалгааний гол суурь нь болсон Аристотелын мөнгөний онол нь "Никомахийн ёс суртахуун" гэдэг номынх нь ёс суртахуун, тэгш эрхийн талаархи бvлэгт нь байх жишээтэй. Мөнгөний vvргийг тэр орчин vеийн эдийн засгийн шинжлэх ухааныхтай төстэй байдлаар тодорхойлж байжээ. Мөнгө -хvний хэрэгцээний болон эд зvйлсийн өртгийн хэмжvvр, -өртгийг солилцох, дамжуулах хэрэгсэл, -мөнгө бол зээл. хувь хvн одоо хэрэглэх шаардлагагvй бол ирээдvйд хэрэглэх зорилгоор "хойш тавиж" болдог /хадгалах vvрэг/. Энэ бvхний хажуугаар тэр мөнгөний социал чиг vvргийг нь мартаагvй юм. "мөнгө байгаагvй бол хvмvvсийн хамтын амьдрал ч, солилцоо ч байхгvй байх байсан." Хойч vеийнхэндээ vлдээсэн тvvний эдийн засгийн сэтгэлгээний өв нь зөвхөн "Никомахийн ёс суртахуун" аас гадна улс төрийнх нь бvтээлд vлдсэн юм. Юуны өмнө тvvний улс төрийн шатлал нь ихэд учир утгатай. "...Улсын жижиг нэгжvvд /баг, сум, дvvрэг гэдэг шиг/ нь хvмvvсийн нэгдлийн, хамтийн амьдралын нэгэн тусгай хэлбэр юм. Улс төрийн амьдрал vvнээс л эхэлдэг. Бvх жижиг нэгжvvд нь сайн сайхны тусийн тулд л нэгддэг. Жижиг нэгдэл бvр илvv"сайн" -ий зvг тэмvvлэх бөгөөд ингэж явсаар, бvх сайнуудаас хамгийн дээд зэрэгт байх нэгэн сайны зvг тэмvvлсээр нэгэн хvчирхэг, мөн бусад бvх доод шатний дэд нэгдэлvvд тvvнд харяалагддаг, тийм нэгдэлийг бvрдvvлдэг. Vvнийг бид Улс, буюу төрийн нэгдэл гэж нэрлэдэг...". Тэр Полис (хот улсууд)-ийг хамгийн гол, хамгийн дээд шатний нэгдэл гэж vздэг байв. Бусад нь тvvний хvрээнд багтах бөгөөд поли нь ноёлох, бусдийг эрхшээх хvчтэй. Орчин vеийнхээр хэлбэл :Аристотели Улс төрийн шатлалын талаар "бvхний төлөө vvрэх улсын хариуцлага" дээр хvрээд цааш ахилгvй зогсжээ. Тvvнээс өмнө Платон, тvvнээс хойш Гэгэль, Карл Маркс нарын туйлшрагчдын адил (Карл Поппэрийн тодорхойлсноор буруу хуулагчид) төрийн дарангуйллын тухай санаа гаргаагvй юм. Улс төрийн болон эдийн засгийн онолын эхлэл, vvслийн vед Аристотель ёс суртахуунд тvшиглэсэн улс төрийн эдийн засгийн тухай санааг бий болгожээ. Поли (хот улс) нуудийн төв нь чөлөөт зах, зээл худалдааны талбай буюу агора байлаа. Тэнд хvмvvс өөрсдийн эдийн засгийн сонирхолыг солилцож, харилцан ярилцдаг байжээ. Зорилго болон зорилтын пирамидэд (шаталсан тогтолцоонд) улс төрийн эдийн засаг нь онолын улс төрийнхөө доор нь оршино. Улс төрийн утга учир нь тvvнийхээр бол засгийн асар их эрх мэдлийг ашиглан, хамтийн аз жаргалд хvргэхэд (хотлоор нь жаргаахад) оршино. Тэр өөрийнхоо vеийн буюу тухайн цагийнхаа ойлголтоор, хэмжvvрээр л улс төрийг хэмжиж байж. Мөн тэр "улс төр гэдэг нь сайн сайхан амьдралын төлөө л байдаг, тvvнд vйлчилэх vvрэгтэй" гэж баттай итгэж байв. Хvний амьд явах, амьжиргааг тордох хэрэгцээг хангах нь эдийн засгийн vvрэг юм. Улс төр бол эрх чөлөөний гvрэн, эдийн засаг бол зайлшгvй байдлын гvрэн болой. Аристотелийн улс төр, нийгэм, эдийн засгийн онолын санааг өнөөгийн тvвшинээс харах юм бол ардчилсан бус гэдэг нь тодорхой. Vvнд тайлбар илvvц биз. Учир нь тvvний онолд эмэгтэйчvvд, хvvхдvvд, боолуудын эрх чөлөө багтаагvй байдаг. Нэг гайхалтай зvйл нь тэр эдгээр бvлгvvдийг улс төрөөс хассан атлаа, нийгэмд хэрэв олонхи нь хамтын шийдвэр гаргах, зөвлөх ажиллагаанд оролцож чадахгvй байх юм бол төр "дайснуудаараа" дvvрдэг... гэж vздэг байжээ. Тэр цаг vеийнхээ, нийгмийнхээ бvтээгдэхvvн байсан юм. Гэхдээ л тэр нийгмийн тэгш байдал, тэгш эрхийн талаар хамгийн эхний бөгөөд "суурийг нь сайн vндэслэсэн" онолч байсан юм. Тvvний ойлголтууд, тодорхойлолтууд одоог хvртэл vнэ цэнээ алдаагvй төдийгvй, шинэ онолуудад ч нөлөөтэй хэвээр байна. Ямар vед чөлөөт байдлын дvнд бий болсон тэгш бус байдлыг зөвтгөж болох вэ? Аль тохиолдолд шударга бус гэж тооцох вэ, ямар vед хамтын амьдралд аюул учруулж байна гэж vзэж болох вэ? Тэр нийгмийн өргөн хэмжээний зохицол, vндэсний нэгдэлгvйгээр, сайн хамтын нийгэмлэг(нийгэм) бvрэлдэж чадахгvй гэдэгт итгэж байж. Тvvний "Политиэ" зохиолд өмч ба эрх чөлөө, олигархи болон ардчилсан зарчмыг гайхалтай сайн нэгтгэх гэсэн хvсэл нь илэрсэн байдаг. "Бvх нийгэмд 3 хэсэг бий. Лут баячууд, дундаж тvвшнийхэн, туйлийн ядуучууд. Хэрэв дундаж тvвшнийхний хэмжээ их байвал сайн. Учир нь ийм харилцаанд тэд оюун ухаандаа захирагдах нь хялбар байдаг" Хамгийн сайн нийгмийг бий болгоход шаардагдах эхний нөхцөл нь ашигтай аж ахуй, шударга хуваарилалт юм. Энэ нь эдийн засгийн vvргийг маш өндөр тvвшинд vнэлж буй хэрэг юм. Аристотелийн сургааль нь орчин vеийн эдийн засгийн шинжлэх ухаанд, нийгмийн, ёс суртахууны асуудлуудыг дахин шинээр, өөрөөр олж харах боломжийг олгож байна. Ч. Отгочулууны орчуулгаас . . .